Biblioteki

Zgodnie z wcześniejszą zapowiedzią otwieram nowy wątek, który w szczególności dedykuję wszystkim bibliotekarzom oraz miłośnikom książek z powiatu jedrzejowskiego Podobnie jak w poprzednich moich wątkach, inspiracją była fotografia - tym razem A-02231 - z galerii Andreovii, która przedstawia niepozorny budynek tzw. biblioteki kolejowej ( Biblioteka Koła Związku Zawodowego Kolejarzy w Jędrzejowie założona tuż po zakończeniu II wojny światowej, analogiczna działała w Sędziszowie ) . W wątku wykorzystam materiały archiwalne, które wyszperałam ok. 15 -tu lat temu podczas kwerendy w ówczesnym jędrzejowskim oddziale kieleckiego archiwum oraz w Archiwum Państwowym w Kielcach Zamierzam w kolejnych postach opowiadać o stanie organizacyjnym bibliotek w powiecie jędrzejowskim po zakończeniu II wojny światowej, odwołując się przy tym do bogatych tradycji z wcześniejszych okresów historycznych, głównie dwudziestolecia międzywojennego. Liczę na inspirującą dyskusję...

Dziś, tytułem wstępu o akcji przejmowania księgozbioru podworskiego, rozpoczętą wkrótce po wyzwoleniu spod okupacji hitlerowskiej i utworzeniu komunistycznego aparatu władzy... Akcję podjęło tutejsze Starostwo Powiatowe już w pocz. lutego 1945r. obejmując nią również dzieła sztuki. Początkowo miała ona samorzutny charakter, następnie była już kontynuowana pod auspicjami Wydziału Kultury i Sztuki UW w Kielcach, który wyznaczył funkcję ,,powiatowego pełnomocnika dla spraw ochrony przedmiotów o charakterze artystycznym i zabytkowym" (został nim Powiatowy Referent Kultury i Sztuki). W I kwartale 1945 r. zabezpieczanie książek polegało na ich opieczętowaniu i przewiezieniu do siedziby Starostwa w Jędrzejowie. Za całość przedsięwzięcia odpowiadali przed wojewodą kieleckim starosta i komendant MO. Akcja przerastała możliwości organizacyjne Starostwa, z uwagi na trudności komunikacyjne oraz znaczną liczbę majątków ziemskich podlegających parcelacji. Do początków marca zabezpieczono biblioteki podworskie z terenu zaledwie czterech gmin, co spowodowało straty wręcz niemożliwe do oszacowania... Sytuacja uległa zmianie dopiero z dniem 4 kwietnia 1945 r., kiedy do akcji włączyło się Muzeum Świętokrzyskie. Z polecenia Nacz.Dyrektora Muzeów i Ochrony Zabytków, w asyście funkcjonariuszy Milicji ruszyły w teren specjalne Komisje Lustracyjne, w skład których wchodził delegat Muzeum Świętokrzyskiego, przedstawiciel wojewódzkiego Wydziału Kultury oraz powiatowy referent Kultury i Sztuki . Prace, które optymistycznie planowano zakończyć do końca maja 1945 r. przeciągnęły się do końca następnego roku... Z ramienia Muzeum Świętokrzyskiego na terenie powiatu, oprócz znanego bibliofila Tadeusza Przypkowskiego, działali również: J. Nowak-Dłużewski, M. Witkowski, J. A. Zaremba, S. Styczyński i K. Sielepin.

Cdn.wkrótce:)

Walka o... książkę... słyszeliście o czymś takim? Jeśli tak, to napiszcie, jeśli nie, przeczytajcie mój post...

A było to tak... Formalnie, na mocy zarządzenia Ministra Oświaty z 15 lutego 1945r. kierownictwo nad całością akcji bibliotecznej (w skrócie nazwę to AB) na terenie woj. kieleckiego i krakowskiego sprawował dyrektor szacownej Biblioteki Jagiellońskiej, który z kolei w marcu 1945r. przekazał pełnomocnictwo tzw. zarządcom d/s bibliotek przy Kuratorium Okręgów Szkolnych. Mieli oni ,,prowadzić ewidencję wszystkich bibliotek w majątkach, które uległy parcelacji, bibliotek pozostawionych przez Niemców oraz wszelkiego księgozbioru pozostawionego bez opieki". Zakładano przekazanie funkcji delegatów powiatowych w ręce Inspektorów szkolnych, którzy z kolei mieli powołać swych pełnomocników na teren poszczególnych majątków. A było co zabezpieczać, gdyż powiat jędrzejowski znajdował się na trzecim miejscu w województwie pod względem liczby majątków ziemskich... Łączna liczba majątków ziemskich w powiecie -52, co daje wyobrażenie o skali akcji...
Na mocy tego zarządzenia w pow. jędrzejowskim do AB aktywnie włączył się Powiatowy Inspektor Szkolny, zabezpieczając m.in. księgozbiór z gminy Sędziszów. Z jego inicjatywy powołano Komisję Biblioteczną, która niezależnie od delegata powiatowego zajmowała się przeszukiwaniem majątków dworskich i przekazywaniem ocalonych z pożogi wojennej tomów do Inspektoratu Szkolnego w Jędrzejowie... Liczył się czas..., ale w tej sytuacji AB przybrała charakter niepotrzebnej, ostrej rywalizacji, określanej w źródłach... właśnie mianem... walki o książkę...

Z materiału źródłowego wynika, że ,,nim został zorganizowany aparat szkolny na szczeblu powiatowym, dwory w międzyczasie rozparcelowano i rozgrabiono wszystko, co można było ze sobą zabrać". W ten sposób zniknęły bez śladu wspaniałe księgozbiory...
Cdn.

Co zatem ocalało?
Jak udało mi się ustalić na podstawie szczątkowego materiału źródłowego wszystkie cenniejsze egzemplarze przeszły następnie do Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach, Biblioteki Jagiellońskiej, a także Muzeum Świętokrzyskiego, do którego trafił ocalały księgozbiór z majątku Wielopolskich w Krzelowie- 326 tomów oraz bliżej nieznana ilość książek z dóbr Radziwiłłów w Nagłowicach i Oksie, Dunun-Borkowskich w Rzeszówku, Onufrowiczów w Ślęcinie, Biernackich w Ciernie i Jaronowicach, Sucheckich w Rakoszynie, Łuszczkiewiczów w Zagajach, Różyckich w Opatkowicach Murowanych, Wielowieyskich w Lubczy, Górskich w Motkowicach, Łuszczewskich w Sobkowie, Jaskłowskich w Mnichowie, Schonów w Lipnie, Lanckorońskich w Wodzisławiu. Tu warto zaznaczyć, że książki wydane przed 1779r. Muzeum przekazało Bibliotece Jagiellońskiej. Część weszła w skład księgozbioru nowo utworzonej Biblioteki Wojewódzkiej, a reszta zasiliła podręczny księgozbiór muzealny...

W Jędrzejowie pozostało zaś ok. 1800 tomów, które stały się podstawą księgozbioru nowej placówki w postaci Powiatowej Biblioteki Publicznej. Po 1946 r. do Inspektoratu Szkolnego trafiło jeszcze 2646 tomów, które w 1950 r. (po likwidacji Inspektoratu) przejęła biblioteka powiatowa. Wiadomo także, że ok .500 książek przekazano bibliotece Powiatowego Komitetu PPR oraz bibliotece Pow. Gimnazjum w Jędrzejowie.

Rozmiar strat...
Już w pierwszych dniach okupacji niemieckiej przestał istnieć księgozbiór Powiatowej Biblioteki w Jędrzejowie, zał. w 1938 r. (880 tomów).. ( przepadła bez wieści-zlikwidowana zaraz po wejściu Niemców do gmachu starostwa Powiatowego, gdzie miała siedzibę...). Nieznane są losy dwóch przedwojennych bibliotek żydowskich: Biblioteki Organizacji Syjonistycznej zał. w 1929 r.( 416 tomów ) oraz biblioteki pod egidą Żydowskiego Stowarzyszenia Biblioteki im. I.L. Pereca ( 1360 tomów )... zapewne zostały zniszczone doszczętnie podczas akcji wysiedlania Żydów...
W latach 1939-1945 zagładzie uległy również przedwojenne księgozbiory bibliotek szkół powszechnych.. W pojedynczych przypadkach udało się ocalić zaledwie ich szczątki przez okoliczną ludność - w źródłach znalazłam ciekawą wzmiankę, że tak się stało np. w Skroniowie

Wkrótce o tym, co było dalej... czyli jak feniks z popiołów....

Cdn.

Pierwsze powojenne biblioteki w pow. jędrzejowskim powstały już w 1945r. (m.in. Biblioteka Państwowego Gimnazjum w Jędrzejowie). Niektóre miały jednak efemeryczny charakter ze względu na szereg trudności, z którymi przyszło im się borykać... Powojenna sieć bibliotek w tutejszym powiecie powstała dopiero w latach 1946-1948. Na początku 1946r. było już 46 bibliotek różnych typów, wśród których poczesne miejsce zajmowała Powiatowa Biblioteka Publiczna, zorganizowana w październiku 1945r. Działała ponadto Biblioteka Miejska Oprócz tego otworzono 42 punkty biblioteczne. We wszystkich bibliotekach znajdowało się łącznie 8319 woluminów.
A ilu było wówczas czytelników? Ni mniej, ni więcej, tylko 3131... a dla porównania w 1939 r. było ich 3823 ...

A dalej...

W latach 1947-1948 uruchomiono 14 gminnych bibliotek publicznych, zgodnie z podziałem administracyjnym powiatu ( w 1950 r. funkcjonowało 6 bibliotek ). Punktów bibliotecznych było już 140, w dwa lata później-153.
W bibliotekach publicznych pracowało zawodowo trzech bibliotekarzy, a pozostałych zatrudniano dorywczo spośród miejscowych nauczycieli.
W 1946r. czytelnicy bibliotek publ. stanowili 6,5 procent ogółu ludności w powiecie.
Środki finansowe na działalność bibliotek pochodziły przede wszystkim z subsydiów samorządowych, dotacje państwowe stanowiły niewielki procent. Część księgozbiorów pochodziła z darów i zbiorek...( przykładowo w 1945 r. w skali powiatu 358 książek otrzymano od władz państwowych, 768 pochodziło ze zbiórki, 578 z darów ludności, 1038 zakupiono, a 1343 pochodziło z innych wpływów ).


Takie były trudne początki... wkrótce cdn.

Niezależnie od bibliotek publicznych w omawianym okresie na terenie naszego powiatu powstała sieć bibliotek szkolnych różnych typów. W 1949 r. zarejestrowano : 3 biblioteki szkół średnich, 2 biblioteki szkół zawodowych, 44 biblioteki szkół podstawowych. Do końca 1950 r. liczba tych ostatnich wzrosła do 117.

Oprócz tego w latach 1945-1949 powstało kilkanaście bibliotek społecznych ( przy organizacjach społeczno -politycznych, instytucjach, stowarzyszeniach ), m.in. biblioteka Szpitala Powiatowego w Jędrzejowie jako kontynuacja założonej w 1937 r., Biblioteka Powiatowego Komitetu PZPR.
Na terenie powiatu jędrzejowskiego tuż po II wojnie rozpoczęły również działalność 4 biblioteki parafialne , w tym jedna o charakterze prywatnym (biblioteka Jana Skalskiego-proboszcza w Mokrsku Dolnym, 360 tomów ).

Nie sposób przy tym pominąć biblioteki prywatnej powstałej w wyniku bibliofilskich zainteresowań rodziny Przypkowskich. Na szczęście ocalała i była nadal prawdziwą perłą ze względu na wyjątkowo cenny księgozbiór.

Pod koniec lat 60. zaczynają powstawać biblioteki zakładowe.

Cdn.

Ciekawi mnie Renato wspomniana przez Ciebie biblioteka w szpitalu jędrzejowskim. Jaki ma charakter? Czy jej księgozbiór stanowią fachowe wydawnictwa medyczne czy beletrystyczne ?
Nie wyobrażam sobie, by odrodzeni po wojnie cystersi przestali czytać Tam dopiero muszą być lektury dla zaawansowanych!
Ostatnio czytałam cysterski doktorat o kategorii piękna na przestrzeni wieków pt."Piękno zbawi świat?"ojca Strumiłowskiego.
Był w necie udostepniony fragment. Delicje... Dotarłaś doń może?

To trzeba ustalić...dobre pytanie....bo wydaje mi się... tutaj nie wystarczy. W źródłach brak charakterystyki księgozbioru tej szczególnej biblioteki .

W grupie bibliotek społ. była jeszcze biblioteka przy Domu Dziecka im. św. Trójcy.

W grupie bibliotek parafialnych figuruje biblioteka przy Parafii bł. W. Kadłubka.Poczytam...

A z 880 tomów Biblioteki Powiatowej po domach szukać! Pieczęcie są nadal. To był obywatelski obowiązek zdążyć przed Niemcami.
O klasztornej mówiłam, a nie o parafialnej przy klasztorze