Wieża ciśnień… albo o tym, co można wyczytać ze starych fotografii

Zwrócono się kiedyś do mnie w sprawie materiałów dotyczących jędrzejowskiej wieży ciśnień - chodziło o ustalenie daty budowy wieży. Cieszą mnie takie „zlecenia”, bo wtedy wiem na pewno, że budowanie takiego archiwum dostępnego dla wszystkich ma głęboki sens.

Przypomnę, że wieża ciśnień to budynek najczęściej w kształcie wieży, który na szczycie posiada zbiornik wody, do zapewnienia stabilnego ciśnienia w wodociągu. Ponieważ wieża ciśnień działa na zasadzie równowagi cieczy w naczyniach połączonych, zbiornik musi być umieszczony powyżej odbiorców. Na stacjach kolejowych wieża była używana do zasilania parowozów

Przeszukałem zatem swoje archiwa i wybrałem wszystkie zdjęcia, na których widać wieżę. Analizowanie zacząłem od nowszych zdjęć: „Z lotu ptaka” (fot. Marcin G.) i innych, aby zorientować się z jakiej perspektywy - przy założeniu że stoję na peronie - wieża będzie widoczna. Szybko okazało się, że na zdjęciu zrobionym nawet z odległego miejsca peronu wieża powinna być dobrze widoczna, na co wyraźnie wskazuje fotografia z prawej.

Następnie skupiłem się na fotografiach najstarszych, jakie w swoich zbiorach posiadamy. Zdjęcia po lewej stronie pokazują dworzec przygotowany na ostatnie pożegnanie Marszałka Józefa Piłsudskiego, w dniu 17 maja 1935r., podczas przejazdu specjalnego pociągu z Warszawy do Krakowa.

Na fotografiach, po lewej stronie budynku dworca, wyraźnie widać jakiś budynek podobny do wieży, ale z pewnością nie jest to wieża, jaką znamy. Inny jest kształt bryły, górna część budynku jest najwyraźniej drewniana, dach również jest inny.

Wszelkie wątpliwości rozwiewają kolejne zdjęcia z roku 1939, kiedy to z początkiem drugiej wojny światowej dworzec został zbombardowany. O ile na zdjęciu z lewej pokazującym zniszczony dworzec, budynek wieży jeszcze istnieje, to na fotografii z prawej już go nie ma. Trudno jednoznacznie powiedzieć, dlaczego został zburzony, bo w przeciwieństwie do samego dworca, na zdjęciach nie widać uszkodzeń budynku wieży ciśnień.

Okoliczności wybudowania nowej wieży można wytłumaczyć następująco:

W czasie wojny tereny kolejowe były miejscem o niewątpliwie dużym znaczeniu strategicznym. Kolej była podstawowym środkiem transportu do przemieszczania wojska, więc zapewnienie ciągłości działania kolei obsługiwanej przecież przez parowozy, było zadaniem priorytetowym. Wynika stąd także potrzeba szczególnej ochrony takich miejsc a nowa wieża, oprócz funkcji praktycznej, mogła być równocześnie dobrym punktem obserwacyjnym. Jeśli istniał posterunek obserwacji lotniczej na budynku liceum, to mógł również istnieć posterunek obserwacyjny na budynku wieży ciśnień.

 Wieża ciśnień jaką znamy dzisiaj, solidna i wysoka, została wybudowana w czasie II wojny światowej a prace budowlane rozpoczęto prawdopodobnie jeszcze w 1939 roku, zaś budowę zakończono około roku 1943.

Na zakończenie jeszcze kilka współczesnych fotografii, pokazujących zarówno piękno samego budynku jędrzejowskiej wieży ciśnień, jak i wyraźnie widoczne ślady działań wojennych, w postaci dziur i odłupanych fragmentów murów, powstałych prawdopodobnie w czasie walk pod koniec wojny, w styczniu 1945 roku. Trudno przecież zakładać, że do wieży strzelano ot tak sobie, „na wiwat” - to musiało być miejsce dobrze chronione i stąd ślady walki.

opracowanie: Krzysiek Maziarz