Jak odczytywać akty sporządzone po rosyjsku
Najtrudniejszym etapem przez jaki będziemy musieli przejść podczas badań genealogicznych, będzie odczytanie metryk, sporządzonych w języku rosyjskim. Trudności te polegają głównie na odczytaniu tekstu napisanego cyrylicą. Aby poradzić sobie z przetłumaczeniem dokumentów nie musimy znać biegle języka rosyjskiego, wystarczy poznanie cyrylicy oraz powtarzających się zwrotów. Im więcej ksiąg przejrzymy, tym łatwiej będziemy odczytywać kolejne akty metrykalne.
Alfabet
| А а | – a | К к | – k | Х х | – h |  |
| Б б | – b | Л л | – l | Ц ц | – h | |
| В в | – w | М м | – m | Ч ч | – cz | |
| Г г | – g | Н н | – n | Ш ш | – sz | |
| Д д | – d | О о | – o | Щ щ | – szcz | |
| Е е | – je | П п | – p | Ъ ъ | – twardy znak | |
| Ё ё | – jo | Р р | – r | Ы ы | – y | |
| Ж ж | – ż | С с | – s | Ь ь | – miękki znak | |
| З з | – z | Т т | – t | Э э | – e | |
| И и | – i | У у | – u | Ю ю | – ju | |
| Й й | – ji | Ф ф | – f | Я я | – ja |
Datowanie
Dokumenty sporządzone w języku rosyjskim zawierają zazwyczaj podwójne datowanie wydarzeń – według kalendarza juliańskiego oraz według kalendarza gregoriańskiego. Różnica między datami wynosi 12 dni. Czasem zdarzało się, że ksiądz lub urzędnik odnotował w metryce tylko jedną datę. W takim przypadku trudno będzie ustalić według jakiego kalendarza została ona ustalona. Metryki z tego okresu zawierają dokładną datę chrztu oraz datę urodzenia dziecka, datę przyjęcia sakramentu małżeństwa, a także datę zgonu. Wpisywano również godzinę, ale należy ją raczej traktować orientacyjnie jako porę dnia. Przy pomocy zamieszczonych poniżej informacji określimy dzień przyjęcia sakramentu oraz poznamy wiek osób wymienionych w metryce.
Miesiące:
| Январь | – styczeń | Июль | – lipiec |
| Февраль | – luty | Август | – sierpień |
| Март | – marzec | Сентябрь | – wrzesień |
| Апрель | – kwiecień | Октябрь | – październik |
| Май | – maj | Ноябрь | – listopad |
| Июнь | – czerwiec | Декабрь | – grudzień |
Liczebniki:
| Один / первого | – 1 / pierwszego | Шестнадцать | – 16 |
| Два / второго | – 2 / drugiego | Семнадцать | – 17 |
| Три / третьего | – 3 / trzeciego | Восемнадцать | – 18 |
| Четыре / четвёртого | – 4 / czwartego | Девятнадцать | – 19 |
| Пять | – 5 | Двадцать | – 20 |
| Шесть | – 6 | Тридцать | – 30 |
| Семь | – 7 | Сорок | – 40 |
| Восемь | – 8 | Пятьдесят | – 50 |
| Девять | – 9 | Шестьдесят | – 60 |
| Десять | – 10 | Семьдесят | – 70 |
| Одиннадцать | – 11 | Восемьдесят | – 80 |
| Двенадцать | – 12 | Девяносто | – 90 |
| Тринадцать | – 13 | Сто | – 100 |
| Четырнадцать | – 14 | Тысяча восемьсот | – 1800 |
| Пятнадцать | – 15 | Тысяча девятьсот | – 1900 |
Treść aktu chrztu
Состоялось въ деревни (селе) / городѣ – działo się we wsi / w mieście [nazwa miejscowości]
Дня … / въ … день... – dnia [data]
Явился (лично) – stawił się (osobiście) [imię i nazwisko osoby zgłaszającej (zazwyczaj ojca), zawód]
Жительствующий въ / изъ … – zamieszkały w [nazwa miejscowości]
… леть / лѣтъ оть роду – … lat
В присутствии / а такоже … – w obecności [nazwiska świadków, ich wiek, zawody oraz miejsce zamieszkania]
И предъявили нам младенца мужеского / женского пола – i okazali nam dziecię płci męskiej / płci żeńskiej
Объявляя что онъ родился (урожденного) въ … дня … – oświadczając, że urodziło się (urodzonego) w [miejsce urodzenia] [data i godzina urodzenia]
Отъ (законной его жены) … урожденной … – z (jego prawowitej małżonki) [imię matki] z domu [nazwisko panieńskie, wiek]
Младенцу тому при Святомъ Крещении – dziecięciu temu na Chrzcie Świętym
Совершенномъ (Нами / ксёндзом) сего числа – odbytym (przez nas / przez księdza) w dniu dzisiejszym
Дано имя … – nadano imię [imię dziecka]
А восприесиниками его были … – a rodzicami chrzestnymi byli [imiona i nazwiska]
Акт ъсей – akt ten
Объябляющему и свидателям / присутствующим – stawiającemu i świadkom /obecnym
Неумеющим писать / неграмотным – nie umiejącym czytać / pisać
Прочитанъ / по прочитании / прочтении – został przeczytany
И затемъ нам только подписанъ – a następnie przez nas tylko podpisany
lub:
Свидетелями / присутствующими и нами подписанъ – przez świadków / obecnych i przeze mnie podpisany
Нами и ими подписанъ – przez nas i przez nich podpisany
Администратор прихода … – Administrator parafii [nazwa miejscowości]
Cодержащий акты гражданского состояния Кс. … – utrzymujący akta stanu cywilnego Ks. [podpis księdza]
Ксёндз … / викарий – Ksiądz [imię i nazwisko] / wikary
Najpopularniejsze imiona nadawane dzieciom
imiona żeńskie:
| A | Z | R | |||
| Агата | – Agata | Зиновия | – Zenobia | Регина | – Regina |
| Агнесса | – Agnieszka | Роза | – Róża | ||
| Алёна | – Helena | I | Розалия | – Rozalia | |
| Алина | – Alina | Ивонна | – Iwona | ||
| Анна | – Anna | Иоанна | – Joanna | S | |
| Антонина | – Antonina | Иоланта | – Jolanta | Саломея | – Salomea |
| Арина | – Irena | Ирина | – Irena | София | – Zofia |
| Сусанна | – Zuzanna | ||||
| B | K | ||||
| Беата | – Beata | Каролина | – Karolina | T | |
| Болеслава | – Bolesława | Констанци | – Konstancja | Тереза | – Teresa |
| Бронислава | – Bronisława | Кристина | – Krystyna | ||
| U | |||||
| W | L | Ульяна | – Julianna | ||
| Варвара | – Barbara | Леокадия | – Leokadia | Устиния | – Justyna |
| Виктория | – Wiktoria | Леонида | – Leonida | ||
| Владислава | – Władysława | F | |||
| M | Федора | – Teodora | |||
| G | Магдалина | – Magdalena | Фёкла | – Tekla | |
| Галина | – Halina | Маргарита | – Małgorzata | Фелиция | – Felicja |
| Гертруда | – Gertruda | Марианна | – Marianna | ||
| Мария | – Maria | C | |||
| E | Мирослава | – Mirosława | Цецилия | – Cecylia | |
| Ева | – Ewa | ||||
| Евгения | – Eugenia | P | JU | ||
| Екатерина | – Katarzyna | Павлина | – Paulina | Юлиания | – Julianna |
| Елена | – Helena | Полина | – Paulina | Юлия | – Julia |
| Елизавета | – Elżbieta | Юстина | – Justyna |
imiona męskie:
| A | Иероним | – Hieronim | R | ||
| Адам | – Adam | Иоанн | – Jan | Роберт | – Robert |
| Александр | – Aleksander | Иосиф | – Józef | ||
| Алексей | – Aleksy | S | |||
| Андрей | – Andrzej | K | Себастьян | – Sebastian | |
| Казимир | – Kazimierz | Семён | – Szymon | ||
| B | Киприан | – Cyprian | Сигизмунд | – Zygmunt | |
| Болеслав | – Bolesław | Константин | – Konstanty | Симон | – Szymon |
| Бронислав | – Bronisław | Станислав | – Stanisław | ||
| Валентин | – Walenty | L | Степан | – Szczepan | |
| Лаврентий | – Wawrzyniec | ||||
| W | Лука | – Łukasz | F | ||
| Варфоломей | – Bartłomiej | Фаддей | – Tadeusz | ||
| Викентий | – Wincenty | M | Фёдор | – Teodor | |
| Марк | – Marek | Феликс | – Feliks | ||
| G | Мартин | – Marcin | Феофил | – Teofil | |
| Георгий | – Jerzy | Матвей | – Mateusz/Maciej | Филипп | – Filip |
| Гиацинт | – Jacenty | Мечислав | – Mieczysław | Фома | – Tomasz |
| Григорий | – Grzegorz | Мирослав | – Mirosław | Фридрих | – Fryderyk |
| Михаил | – Michał | ||||
| E | H | ||||
| Евгений | – Eugeniusz | O | Христофор | – Krzysztof | |
| Егорий | – Jerzy | Осип | – Józef | ||
| E | |||||
| Z | P | Эдуард | – Edward | ||
| Зенон | – Zenon | Павел | – Paweł | Эмиль | – Emil |
| Пётр | – Piotr | ||||
| I | Прокофий | – Prokop | JA | ||
| Иван | – Iwan | Прокопий | – Prokop | Яким | – Joachim |
| Игнатий | – Ignacy | Якуб | – Jakub |
Treść aktu ślubu
Состоялось въ деревни (селе) / городѣ) – działo się we wsi / w mieście [nazwa miejscowości]
Дня … / въ … день – dnia [data]
Объявляетъ, что – oświadcza się, że
В присутствии свидетелей– w obecności świadków [nazwiska, ich wiek oraz wykonywane zawody]
Жительствующего по улице … подъ номером … / Проживающаго въ … – zamieszkałego na ulicy [nazwa] pod numerem [nr] / zamieszkałego w [nazwa miejscowości]
Заключенъ (заключено) сего числа – w dniu dzisiejszym został zawarty
Религиозный (и гражданский) брачный союзъ (бракъ) между – religijny (i cywilny) związek małżeński między [imię i nazwisko pana młodego]
Холостымъ ... / вдовцом после …, … леть (лѣтъ отъ роду) – kawalerem / wdowcem po [imię i nazwisko panieńskie żony], [wiek] lat, [zawód]
Сыномъ – synem
Покойных – zmarłych
Умершаго / находившегося въ живыхъ – zmarłego / żyjącego [imię i nazwisko ojca]
И покойной / находящейся въ живыхъ (живущей) … – i zmarłej / żyjącej [imię matki]
Урожденной … – z domu [nazwisko panieńskie matki]
Законнхъ супруговъ … – prawowitych małżonków [nazwisko]
Жительствующимъ (проживающимъ) / жительствующих въ … – zamieszkałym / zamieszkałych w [nazwa miejscowości]
И … девицею (дѣвицею), вдовою после …, … леть / лѣтъ отъ роду – i [imię i nazwisko panny młodej] panną / wdową po [imię i nazwisko], [wiek] lat
Родившеюся (рожденною) въ … – urodzoną w [nazwa miejscowości]
Жительствующею (жительствующей) / жительствующих въ … – zamieszkałą / zamieszkałych w [nazwa miejscowości]
Проживающею у родителей – mieszkającą u rodziców
Браку сему – małżeństwo to
Предшествовали три оглашения – poprzedziły trzy zapowiedzi
Публикованные (публикованное, опубликованное) –publikowane
В приходских костёлах … – parafialnych kościołach [wymienione]
Въ днях … сего года – w dniach [daty] tego roku
Препятствий брака не было – przeszkód do małżeństwa nie było
Но не встретились никаки препятствих недопускающих брак – аle nie spotkały żadnych przeszkód niedopuszczających ślubu
Позволение на вступление въ бракъ невѣстю – pozwolenie na wstąpienie panny w związek małżeński
Дано было словесноея отцемъ невесты – dane było ustnie przez ojca młodej
Новобрачные объявили (объявляют), что – nowozaślubieni oświadczyli, że
Они никакого договора предбрачнаго между собою незакючили / брачный договоръ между ними заключенъ не былъ – umowy przedślubnej między sobą nie zawarli / umowa przedślubna między nimi nie była zawarta
Обрядъ тотъ религиозный исполненъ / религиозный обрядъ бракосочетания совершенъ – obrzęd ten religijny dopełnił / religijnego obrzędu zaślubin dokonał
Ксендзомъ … / викариемъ … Прихода / костёла – ksiądz [imię i nazwisko] / wikary [nazwa miejscowości] parafii / kościoła
Нижеподписавшимся Администраторомъ мѣстного Прихода – niżej podpisujący się administrator tutejszej parafii
Актъ сей – akt ten
Обоим новобрачнымъ и свидетелямъ – obojgu nowożeńcom i świadkom
Присутствующимъ – obecnym
Неумеющим писать / неграмотным – nie umiejącym czytać/ pisać
Прочитанъ / по прочитании / прочтении – został przeczytany
Изатемъ нам только подписанъ – a następnie przez nas tylko podpisany
lub:
Нами и ими подписанъ – przez nas i przez nich podpisany
lub:
Новобрачными, свидетелями и нами подписанъ – przez nowożeńców, świadków i przeze mnie podpisany
Администратор прихода … – Administrator parafii [nazwa miejscowości]
Cодержащий акты гражданского состояния Кс. … – utrzymujący akta stanu cywilnego Ks. [podpis księdza]
Ксёндз … / викарий – ksiądz [imię i nazwisko] / wikary
Treść aktu zgonu
Состоялось въ деревни (селе) / городѣ – działo się we wsi / w mieście [nazwa miejscowości]
Дня … / въ … день – dnia[data]
Явился (лично) – stawił się (osobiście) [imię i nazwisko osoby zgłaszającej, zawód]
Жительствующий въ / изъ … – zamieszkały w [nazwa miejscowości]
… леть / лѣтъ оть роду – … lat
В присутствии / а такоже … – w obecności [nazwiska świadków, ich wiek, zawody oraz miejsce zamieszkania]
И обьявили, что въ... / здесь / по … улице подъ номеромъ … – i oświadczyli że w [nazwa miejscowości] / tutaj / na [nazwa] ulicy pod numerem [nr]
Дня … – dnia [dzień, miesiąc, rok, godzina]
Умеръ / умерла … (урождённая …) – umarł / umarła [imię i nazwisko zmarłego] (z domu [nazwisko panieńskie])
… лѣтъ оть роду – [zawód, wiek] lat
Родившийся (рожденъ) / родивилаяся въ – urodzony / urodzona w [nazwa miejscowości]
Жительствующий / жительствующая въ – zamieszkały / zamieszkała w [nazwa miejscowości]
Отъ … и …/ сын / дочъ … – z [imię ojca] i [imię matki] / syn / córka [ dane rodziców]
Имена родителей неизвестны – imiona rodziców nieznane
Жена / муж... – żona / mąż [imię i nazwisko małżonka]
Оставив после себя овдовевшую жену …, урождённую … – zostawiając po sobie owdowiałą żonę [imię żony], z domu [nazwisko panieńskie]
Оставив после себя овдовевшего мужа … – zostawiając po sobie owdowiałego męża [imię i nazwisko męża]
По (на очномъ) удостовоарении (удостоверении) о кончини (кончинѣ) … / его – po naocznym przekonaniu się o zgonie [imię i nazwisko zmarłego] / jego
Актъ сей – akt ten
Объябляющему и свидателям / присутствующим – stawiającemui świadkom /obecnym
Неумеющим писать / неграмотным – nie umiejącym czytać/ pisać
Прочитанъ / по прочитании / прочтении – został przeczytany
И затемъ нами только подписанъ – a następnie przez nas tylko podpisany
lub:
Свидетелями / присутствующими и нами – przez świadków / obecnych i przeze mnie
Нами и ими подписанъ – przez nas i przez nich podpisany
Администратор прихода … – Administrator parafii [nazwa miejscowości]
Cодержащий акты гражданского состояния Кс. … – utrzymujący akta stanu cywilnego Ks. [podpis księdza]
Ксёндз … / викарий – ksiądz [imię i nazwisko] / wikary.
Tłumaczenie metryk z języka rosyjskiego wymaga ogromnej cierpliwości. Niedbały charakter pisma księdza może utrudnić nam pracę, czasem także zniechęcić nas do samodzielnej próby odczytania aktu. Na szczęście, na końcu każdej księgi znajdziemy spis osób, które przyjęły sakrament, najczęściej sporządzony w kolejności alfabetycznej. Korzystanie ze spisu ułatwia i przyśpiesza poszukiwania konkretnej metryki. Nie warto jednak opierać się jedynie na skorowidzu, ponieważ niewykluczone jest, że jakieś nazwisko zostało przypadkowo pominięte i nie umieszczono go na takiej liście.
opracowanie: Martyna Jarosińska