Jędrzejów pod okupacją Austriacką

Na podstawie Dziennika Urzędowego obwodu Jędrzejowskiego i innych czasopism z tego okresu opracowałem dzieje powiatu jędrzejowskiego w latach 1914-1918..
poniżej zamieszczam część dotyczącą szkolnictwa i jarmarków.

Szkolnictwo

Powołanie szkół
Obwód Jędrzejowski leżał na terenie działań wojennych, wprowadzenie w życie szkół do połowy maja 1915 r. było utrudnione. C. i k. Komenda obwodowa wprowadziła w życie od 1 maja 1915 r. 28 szkół w jędrzejowskim obwodzie, mianowicie :
W gminie Jędrzejów: 1) w Jędrzejowie, 2) w Piaskach, 3) w Podchojnach.
W gminie Prząsław: 4) w Prząsławiu, 5) w Desznie, 6) w Potoku wielkim.
W gminie Złotniki: 7) w Złotnikach, 8 ) w Rembieszycach.
W gminie Węgleszyn: 9) w Węgleszynie, 10) w Oksie.
W gminie Brzegi: 11) w Brzegach, 12) w Sędziszowie, 13) w Krzcięcicach.
W gminie Mstyczów: 14) w Mstyczowie, 15) w Czepcu, 16) w Tarnawie, 17) w Klementowie.
W gminie Wodzisław: 18 ) w Wodzisławiu.
W gminie Nagłowice: 19) w Nagłowicach, 20) w Jaronowicach.
W gminie Nawarzyce: 21) w Nawarzycach, 22) w Niegosławicach, w 23) w Strzeszkowicach, 24) w Sędowicach, 25) w Lubczy.
W gminie Mierzwin: 26) w Motkowicach, 27) w Opatkowicach pojałowskich.
W gminie Raków: 28) w Łysakowie.
Do lipca nauka odbywa się w oddziałach po 2 godziny dziennie, dla dzieci, które dotychczas nie pobierały żadnej nauki. W miejscowościach Deszno, Opatkowice pojałowskie, Nawarzyce, Strzeszkowice, Przełaj, Tarnawa i Węgleszyn realizowano z dniem 1 maja 1915 r. naukę tymczasowo dla dzieci 6-cio i 7-mioletnich, gdyż starsze dzieci nie mogły uczęszczać do szkoły, bo pomagały rodzicom w pracach rolnych. Władze okupacyjne przekonywały tutejszych proboszczów, naczelników gmin, sołtysów, aby użyli swojego prestiżu i autorytetu i przekonali niezdecydowanych rodziców do regularnego posyłania dzieci do szkoły .
W obwodzie Jędrzejowskim w kwietniu 1915 r. na 10.240 dzieci obowiązanych do uczęszczania do szkoły będących w wieku między ukończonym 6-tym a ukończonym 12-tym rokiem życia, pobierało naukę zaledwie około 2 tysiące dzieci. C. i k. Komenda obwodowa w kolejnych miesiącach planowała poczynania, by możliwie wszystkim dzieciom w najkrótszym czasie zapewnić naukę szkolną. Z biegiem czasu planowano założenie nowych szkół we wszystkich miejscowościach, w których liczba dzieci obowiązanych do uczęszczania wynosi najmniej 40, a odległość od najbliższej szkoły jest większa niż 4 km .

Plan nauki.
Plan nauki obejmował na 1. roku: a) naukę religii, b) naukę przedwstępną, naukę czytania i pisania, c) rachunki, d) śpiew . Językiem wykładowym w szkołach był jeżyk polski

Książki szkolne.
Jako podręcznik pomocniczy używano książkę szkolną, „Szkółka dla młodzieży — cześć I — elementarz i rachunki” — przepisana dla szkól z językiem wykładowym polskim w Galicji.
Dla dzieci rodziców ubogich Komenda obwodowa dostarczyła każdemu Zarządowi szkolnemu pewną liczbę książek bezpłatnie .

Ferie szkolne.
Nowo wprowadzony system szkolnictwa przewidywał okres ferii szkolnych (wakacji). We wszystkich szkołach, nauka kończyła się 10 lipca 1915. Od 10 lipca do 1 września 1915 trwały ferie szkolne .
1. września 1915 Wznowiono naukę we wszystkich szkołach obwodu jędrzejowskiego,. Nakaz posyłanie dzieci do szkoły objął rodziców, których dzieci były w wieku szkolnym t. j. od lat 6 do 12-tu w miejscowościach, w których dotychczas szkoły istniały, jak również w miejscowościach, w których zorganizowanie szkoły było w toku .

Kadra nauczycielska
Do nauki w organizowanych szkołach zatrudniano nauczycieli czynnych w tutejszym obwodzie, którzy reflektowali na posadę, i zgłosili się osobiście w c. i k. Komendzie obwodowej w biurze c. i k. inspektora szkolnego obwodowego. Obowiązkiem naczelników gmin było powiadomienie osób mogących uczyć w szkołach o nowo organizowanym systemie edukacji na ziemi jędrzejowskiej .
Wynagrodzenie dla nauczycieli
C. i k. Komenda obwodowa przyznała wszystkim nauczycielom w jędrzejowskim okręgu, którzy złożyli przyrzecznie służbowe pobory w dotychczasowej wysokości począwszy od 1. maja 1915. Pobory wypłaca nauczycielom Kasa Komendy obwodowej 1-go każdego miesiąca z góry, za potwierdzeniem przez odnośną osobę podpisanym i potwierdzonym przez c.i k. Inspektora szkolnego obwodu . Z powodu trudnej sytuacji nauczycieli wprowadzono dla nich dodatkowy przywilej, od dnia 1 września 1915 r. pedagogom należało się mieszkanie w naturze. W razie braku mieszkania obowiązkiem gminy było wypłacić nauczycielowi dodatek równy 20% jego poboru .

Rady szkolne miejscowe.
W siedzibach szkół utworzono, jako organ doradczy, „Rada szkolna miejscowa”, złożoną z ustanowionych przez c. i k. Komendę obwodową mężów zaufania. Zakres działania Rady szkolnej miejscowej określało specjalne rozporządzenie.

Szkoły prywatne.
W obwodzie Jędrzejowskim działały w latach 1914-1916 liczne szkoły prywatne (ludowe i średnie) niektóre z nich były zakładane bez uzyskania pozwolenia od władz okupacyjnych (przepisanego w § 10 rozporządzenia c. i k. Naczelnej Komendy armii z dnia 17 października 1915. d. z rozp. Nr. 41.) 1 lutego 1916 wezwano utrzymujących szkoły prywatne, ażeby w ciągu 5 dni przedłożyli Komendzie obwodowej odpowiednie podania załączając świadectwa wymagane w rozporządzeniu c. i k. wojskowego Jenerałgubernatorstwa z 31. października 1915 N° 7 (ogłoszonego w dzienniku rozporządzeń Jenerał gubernatorstwa Część 11 ex 915) .

Uznanie.
C. i k. Komendant obwodu w lipcu 1915 r. wyraził na wniosek c. i k Inspektora szkolnego obwodowego uznanie za gorliwą i skuteczną pracę w szkole nauczycielom: Franciszkowi Oławskiemu w Wodzisławiu, Szymonowi Julianowi Jachimowskiemu w Jędrzejowie i Józefowi Krukowi w Jędrzejowie a zarazem przyznał im jednorazową remunerację .

Okręgowa konferencja nauczycielska.
Dnia 9. i 10. grudnia 1915. odbyła się w Jędrzejowie w sali „Straży pożarnej" pod przewodnictwem c. i k. Inspektora szkolnego, obwodu okręgowa konferencja nauczycielska z następującym porządkiem dziennym :
Dnia 9. grudnia 1915.
1) Uroczyste nabożeństwo w kościele parafialnym o godzinie 9-ej rano.
2) Otwarcie konferencji o godz. lO-ej.
3) O zadaniu szkoły ludowej ref. c. i k. Inspektor szkolny obwodowy.
4) Plan naukowy i szczegółowy rozkład materiału naukowego ref. dla oddziału wstępnego— Helena Merta, dla oddziałów wyższych Franciszek Otawski.
5) Lekcja wzorowa w oddziale wstępnym godz. rachunki: „dodawanie i odejmowanie w zakresie 7” — 1/ 2 godz. j. polski: „metodyczne przeprowadzenie litery “ )
6) Dyskusja nad przeprowadzoną lekcją.
Dnia 10. grudnia 1915.(Początek o godz. 8;30 rano).
7) Obowiązki nauczyciela ludowego i Regulamin szkolny (ref. Józef Kruk).
8 ) Nauka gospodarstwa wiejskiego, sadownictwa i pszczelnictwa w szkole ludowej na wsi. (ref. Józef Lorenz c. k. Inspektor szkolny okręg, w Krakowie).
9) Ogólne uwagi i wskazówki c. i k. Inspektora szkol, obwodowego na podstawie wizytacji szkół.
10) Wnioski do lekcji praktycznej obowiązani są przygotować się wszyscy nauczyciele; prelegenta powoła w czasie konferencji Przewodniczący konferencji.
Wszyscy nauczyciele szkół publicznych prywatnych obowiązani byli wziąć udział w konferencji. Nauczyciele zamiejscowi otrzymać mieli tytułem diet kwotę 10 koron, członkowie Wydziału wykonawczego 15 koron, nadto nauczyciele z Sędziszowa, Klimontowa, Mstyczowa, Tarnawy i Czepca zwrot ceny jazdy koleją. Podwód do Jędrzejowa i z powrotem, | ewentualnie do stacji kolejowej dostarczy nauczycielom odnośna gmina.
Samodzielne wnioski na konferencję przedkładać mogą nauczyciele na ręce Przewodniczącego konferencji do 4. grudnia 1915. Wnioski te po omówieniu na Wydziale wykonawczym przedłożone zostały pod uchwałę konferencji.
Dnia 8. grudnia miał zabrać się o godz. 10-ej przed południem w biurze c. i k. Inspektora szkolnego obwodowego „Wydział wykonawczy konferencji okręgowej" celem bliższego omówienia spraw umieszczonych na porządku dziennym konferencji. W skład wydziału weszli: l) Julian Jachimowski, 2) Helena Merta, 3) Stefan Szreniawski, 4) Józef Kruk, 5) Franciszek Sokołowski, 6) Franciszek Gajdziński, 7) Karol Zieliński, 8 ) Franciszek Otawski, 9) Jadwiga Seidler i 10) Jan Szwaczka.
Udział księży katechetów (nauczycieli religii) w konferencji był wskazany, nie mogą oni jednak liczyć na przyznanie diet. Osoby z poza sfer nauczycielskich mogli wziąć udział w konferencji jedynie za wyraźnym zezwoleniem Przewodniczącego konferencji. Starano się, aby godziny uwzględnione w programie były ściśle przestrzegane .

Otwarcie seminarium nauczycielskiego w Jędrzejowie.
Na początku marca 1916 r. na podstawie upoważnienia c. i k. Naczelnej Komendy Armii i Wojskowego Jenerała-Gubernatorstwa otwarto męskie seminarium nauczycielskie w Jędrzejowie. W początkowej fazie działalności zakładano otwarcie na I. i III- rok seminarium. Nauka trwała do końca lipca.
Kandydaci, aby dostać się do tej szkoły musieli wnieść do c. i k. Komendy obwodowej (Inspektorat szkolny) w Jędrzejowie pisemne podania o przyjęcie. Do podania należało dołączyć: metrykę, ostatnie świadectwo szkolne, świadectwo zdrowia wystawione przez lekarza rządowego, świadectwo moralności, wystawione przez Zarząd gminy i potwierdzone przez Urząd parafialny .
Warunki przyjęcia :
A). Na I. rok seminarium:
1) ukończony z dniem 31. stycznia 1915 r. 15-ty rok życia;
2) ukończona z postępem IV. (czwarta) klasa szkoły średniej (państwowej lub prywatnej.) Kandydaci, którzy nie mogą wykazać się świadectwem z ukończonej IV- klasy, poddać się muszą egzaminowi wstępnemu.
Wymogi przy egzaminie wstępnym na I. rok seminarium:
a) Religia: Elementarne wiadomości z katechizmu i dziejów biblijnych.
b) Język Polski: płynne i estetyczne czytanie; podanie treści, dyspozycji i myśli głównych przeczytanych ustępów; zasady składni; głosownia; poprawnie, bez błędów ortograficznych opracowane zadanie (treści, opowiadania i t. p).
c) Geografia: Zrozumienie globusa; ogólny pogląd na części świata i morza; ogólna znajomość ziem polskich i państw europejskich.
d) historia: Znajomość ważniejszych zdarzeń z historii kraju rodzinnego.
e) Rachunki: Główne działania liczbami całkowitymi i ułamkami; rozwiązywanie zagadnień praktycznych drogą wnioskowania.
f) Geometria: Najważniejsze pojęcie z nauki o formach.
g) Historia naturalna i fizyka: Znajomość ważniejszych zwierząt, roślin i minerałów krajowych; najzwyklejsze i łatwe do wyjaśnienia zjawiska i przyrządy fizyczne-
h) Z kaligrafii i rysunków przedłożyć mają kandydaci swe prace domowe-
. Na III. rok seminarium:
1) ukończony 17-ty rok życia;
2) ukończony z postępem II. rok seminarium nauczycielskiego państwowego lub prywatnego, ewentualnie VI. (szósta) klasa szkoły średniej.
Inni kandydaci mogli być przyjęci na III. rok seminarium, o ile wykażą, że w przeciągu półtora roku odpowiedzą wymogom, stawianym przy egzaminie dojrzałości (maturze).
Nauka w c. i k. seminarium nauczycielskim była bezpłatna.
Przy seminarium nauczycielskim otworzono Komitet obywatelski internat za opłatą miesięczną 50 kor. Pięćdziesięciu (50) ubogich a pilnych uczniów otrzymał z funduszów państwowych stypendium po 30 kor. miesięcznie na częściowe opłacenie kosztów utrzymania w internacie.
Osobne podania o przyjęcie do internatu i ewentualne uwolnienie całkowite lub częściowe od opłaty należało wnieść do inspektoratu szkolnego w Jędrzejowie.

Ogrodnictwo, sadownictwo, pszczelnictwo.
Przy Komendzie obwodowej powstał pod przewodnictwem Inspektora szkolnego. Komitet ogrodniczo-sadowniczo pszczelniczy, którego zadaniem było zajęcie się za pośrednictwem szkoły podniesieniem ogrodnictwa, sadownictwa, pszczelnictwa, kobiecego gospodarstwa domowego w obwodzie. W pierwszym Komitet miał się zająć ogrodami szkolnymi. Celem wykształcenia instruktorów miał być urządzony w Jędrzejowie w pierwszych dniach kwietnia 1916r. kurs praktyczny dla 14 nauczycieli tutejszego obwodu. Nauczyciele, którzy wykazują zainteresowania w tym kierunku mieli się zgłosić pisemnie lub ustnie u Inspektora szkolnego. W pierwszej kolejności byli uwzględnieni ci kandydaci, którzy zajmowali się już sadzeniem ewentualnie szczepieniem drzew, pasieką i t. p.

Targi i jarmarki
Targi tygodniowe i jarmarki
Władze Austriackie w okręgu Jędrzejowskim Zachowały dotychczasowo obowiązujący system targów, w kwietniu 1915 roku postanowiono że odbywać się miały w następujących dniach :
 w Jędrzejowie w każdy czwartek
 w Wodzisławiu w poniedziałki, co 14 dni.
 w Sędziszowie w poniedziałki, co 14 dni na przemian z Wodzisławiem
 w Oksie każdego Wtorku.
Na te targi mogły przybywać osoby z przepustkami celem zakupu i sprzedaży zamieszkałe w obwodzie :
 Dąbrowa
 Olkusz
 Miechów
 Jędrzejów
 Włoszczowa
Osoby z innych obszarów nie mogły być na targi dopuszczone.

Zarządzenia do osób udających się na targi w obrębie Jędrzejowskiego obwodu.
Osoby mający zamiar udać się na targ musiały zgromadzić się w dniu targowym rano o godzinie wyznaczonej przez naczelnika gminy w urzędzie gminnym, a następnie byli odprowadzani do miejscowości, w której targ się odbywał, przez patrol wojskowy lub żandarmerię. Po skończonym targu mieli oni obowiązek ponownie zebrać się w miejscowości targowej w wyznaczonym miejscu o godzinie wyznaczonej przez komendanta patrolu, następnie byli odprowadzani przez patrol do swej gminy .
Zarządzenia co do osób udających się na targi do obwodów sąsiednich.
Udający się na targi do obwodów sąsiednich mieli obowiązek zebrać się tak samo jak w przypadku udających się na targi w swoim obwodzie przed urzędem gminy gdzie dostawali bezpłatnie przepustki ważne wyłącznie tylko na wyjazd na targ i powrót do domu. Przepustki te należało oddać komendantowi patrolu. Celem uniknięcia jakichkolwiek nieporozumień zawsze komendentem patrolu była osoba dobrze znająca język. Zadaniem komendanta było też tego uzyskać w miejscowości targowej od komisarza targowego pozwolenie na wywóz towarów zakupionych przez eskortowanych na targu z obcego obwodu do tutejszego. Po skończonym targu odwiedzający targ mieli zebrać się w miejscu i o godzinie przez komendanta patrolu wyznaczonej, poczym nastąpował powrót pod eskortą patrolu do właściwej gminy .
Zarządzenia ogólne.
Ktokolwiek nie stawił się o wyznaczonej godzinie i w oznaczonym miejscu, lecz pozostanie w miejscowości targowej ulegnie karze. Zabroniona jest również jazda po zapadnięciu nocy i będzie karana. W miejscowościach, w których się targi odbywają, będzie urzędować przez cały czas trwania targu komisja targowa składająca się z jednego żandarma i jednego z miejscowych kupców. Ta komisja ma nie tylko nadzorować cały ruch targowy lecz także przestrzegać, by nie dopuszczano się nadużyć przez żądanie wygórowanych cen, przez nieprzestrzeganie przepisów walutowych, przez używanie fałszywych lub zepsutych miar i wag i t. p. C. i k. komenda obwodowa zarządza eskortowanie odwiedzających targi w tym celu, ażeby wiezione przez nich środki żywności, bydło i inne towary, ani na drodze do miejscowości targowej, ani też w miejscowości targowej samej, nie mogły być bezwarunkowo przez nikogo zabrane, ani naw et przez poszczególne oddziały wojskowe. Komendant patrolu otrzyma w tym celu otwarty rozkaz chroniący wiezione towary przed zajęciem. Zarządzenie to wydaje się, zatem w interesie ludności miejscowej, by ułatwić jej odwiedzanie targów i umożliwić sprzedaż, względnie nabywanie potrzebnych artykułów żywności .